W najnowszym wpisie omówimy sytuacje, które stanowią podstawę domagania się przez jednego z małżonków ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym, a także przedstawimy szczegóły takiego postępowania.
Słowem wstępu należy zaznaczyć, że zgodnie z treścią art. 58 § 3 k.r.o., na wniosek jednego z małżonków sąd może w wyroku orzekającym rozwód dokonać podziału majątku wspólnego, jeżeli przeprowadzenie tego podziału nie spowoduje nadmiernej zwłoki w postępowaniu.
Względy praktyczne – długotrwałość postępowania rozwodowego – powodują jednak, że najczęściej podział majątku wspólnego małżonków następuje w „osobnym” postępowaniu:
a) w postępowaniu nieprocesowym – w wyniku wniosku o podział majątku wspólnego albo;
b) w procesie – na podstawie powództwa – taką możliwość przewiduje Sąd Najwyższy (np. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 19 grudnia 2012 r., sygn. akt II CSK 259/12, OSNC 2013, nr 7–8, poz. 92; uchwała Sądu Najwyższego z dnia 13 maja 2016 r., sygn. III CZP 6/16, LEX nr 2033764).
Co ważne, z chwilą wszczęcia postępowania o podział majątku wspólnego, nie mogą się toczyć odrębne postępowania w sprawach o prawo żądania podziału majątku wspólnego, a także o ustalenie nieważności majątkowej umowy małżeńskiej, o ustalenie że dany przedmiot należy do majątku wspólnego, o roszczenia pomiędzy małżonkami z tytułu posiadania poszczególnych przedmiotów wchodzących w skład majątku wspólnego, pobranych pożytków i innych przychodów, nakładów i innych wydatków z majątku wspólnego na majątek osobisty oraz z majątku osobistego na majątek wspólny. Sprawy te, jeżeli są w toku, przekazuje się do rozpoznania sądowi prowadzącemu postępowanie o podział majątku wspólnego małżonków (art. 618 § 2 w zw. z art. 688 i 567 § 3 k.p.c.).
W jakiej sytuacji można domagać się ustalenia przez Sąd nierównych udziałów w majątku wspólnym?
Podstawową kwestią jest istnienie majątku wspólnego. Po jego podziale nie można skutecznie domagać się ustalenia nierównych w nim udziałów.
Samo jednak roszczenie o podział majątku po ustaniu wspólności majątkowej małżeńskiej nie ulega przedawnieniu.
Kto może domagać się ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym małżonków?
Roszczenie ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym małżonków może zgłosić:
– tylko jeden z małżonków
– albo jego spadkobiercy (tylko w wypadku, gdy Spadkodawca wytoczył powództwo o unieważnienie małżeństwa albo o rozwód lub wystąpił o orzeczenie separacji)
Prezentując kwestię możliwości domagania się ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym należy wyjść od zasady, którą jest równość udziałów małżonków w tym majątku (chyba, że odmienne zapisy w tym względzie zawiera umowa majątkowa małżeńska).
Jak przebiega postępowanie?
W toku postępowania występujący z wnioskiem powinien wykazać za pomocą dowodów, że w toku trwania małżeństwa zaistniały dysproporcje w przyczynianiu się małżonków do powstania majątku wspólnego, a także, że w sprawie zaistniały tak zwane „ważne powody” przemawiające za ustaleniem nierównych udziałów – o czym w szczegółach poniżej.
Jak wskazuje się w orzecznictwie, ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym może nastąpić gdy małżonek, przeciwko któremu skierowane jest żądanie ustalenia nierównego udziału, w sposób rażący lub uporczywy nie przyczynia się do powstania dorobku stosownie do sił i możliwości.
Kiedy żądanie ma szansę powodzenia?
Żądanie ustalenia nierównych udziałów nie będzie uznane za zasadne w sytuacji, gdy oboje małżonkowie w równym stopniu przyczyniali się w trakcie trwania małżeństwa do powiększania majątku wspólnego – i to nawet w sytuacji zaistnienia „ważnych powodów”.
Przesłanki ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym –
Art. 43 § 2 k.r.o. określa dwie przesłanki ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym (pierwszą z nich jest – nieprzyczynianie się w równym stopniu do powstawania majątku wspólnego; drugą są tak zwane „ważne powody”). Przy czym te wymienione przesłanki, muszą wystąpić w sprawie łącznie.
Relacja obydwu przesłanek musi być następująca: żadne „ważne powody” nie stanowią podstawy orzeczenia o nierównych udziałach, jeżeli stopień przyczynienia się małżonków do powstania majątku wspólnego jest równy (o czym wspomniano powyżej), a jednocześnie – nawet różny stopień przyczynienia się małżonków do powstania tego majątku nie stanowi podstawy ustalenia nierównych udziałów, jeżeli nie przemawiają za tym „ważne powody”.
Przy ocenie ,,ważnych powodów” w rozumieniu art. 43 § 2 k.r.o., należy mieć na względzie całokształt postępowania małżonków w czasie trwania wspólności majątkowej w zakresie wykonywania ciążących na nich obowiązków względem rodziny (post. SN z dnia 5 października 1974 r., III CRN 190/74, Lex nr 7598).
Czym jest klauzula generalna „ważnych powodów”?
W tego rodzaju sprawie stanowi ona odesłanie do ogólnie uznawanego poczucia słuszności – i to nie tylko w sensie materialnym; ekonomicznym ale również moralnym; etycznym.
Do „ważnych powodów” w praktyce zaliczane są uzależnienia (np. od alkoholu, narkotyków, hazardu), czy też dokonywanie ryzykownych operacji ekonomicznych bez wiedzy i zgody drugiego z małżonków.
Jak wyłączna wina małżonka za rozpad małżeństwa oceniana jest przez Sąd w kontekście orzekania o ustaleniu nierównych udziałów?
Sądy uwzględniają kwestię „winy” jako istotny czynnik zaistnienia „ważnych powodów” przemawiających za ustaleniem nierównych udziałów w majątku wspólnym, ale ze względu na to, że „wina” nie stanowi wyrażonej wprost, odrębnej przesłanki – brak jest zdaniem Sądu Najwyższego podstaw do traktowania winy jako czynnika przesądzającego o odmowie ustalenia nierównych udziałów „na korzyść” małżonka winnego (gdyby z takim roszczeniem wystąpił), bez względu na cały kontekst sytuacyjny sprawy (Sąd uwzględnia cały kompleks okoliczności zaistniałych w toku małżeństwa, a kwestia winy za rozpad małżeństwa jest tylko jedną z nich).
Innymi jeszcze słowy, wina za rozkład pożycia orzeczona w wyroku rozwodowym nie przesądza o zaistnieniu „ważnych powodów” przemawiających za ustaleniem przez Sąd nierównych udziałów w majątku wspólnym.
(źródła: Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 5 października 1974 r., sygn. akt III CRN 190/74, Lex nr 7598; Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 24 kwietnia 2013 r., sygn. akt IV CSK 553/12; Postanowienie Sądu Okręgowego w Olsztynie z dnia 11 lipca 2018 r. IX Ca 186/18)
