W najnowszym wpisie omówimy w szczegółach specyficzne uprawnienie prokuratora związane z możliwością jego działania na drodze cywilnej przez wytoczenie powództwa o unieważnienia uznania ojcostwa.
Artykuł uwzględnia stan prawny sprzed nowelizacji Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego z dnia 13 czerwca 2009 roku oraz obecny kształt uregulowań prawnych dotyczących tej materii.
W dalszej części wpisu przedstawimy często ujawniającą się w toku postępowania kwestię uznania za dowód w sprawie wykonanych bez wiedzy i zgody drugiego z rodziców badań (także zagranicznych) materiału DNA dziecka.
Przedstawiając przesłanki wytoczenia przez prokuratora powództwa o unieważnienie uznania dziecka (zgodnie z treścią art. 86 k.r.o. sprzed nowelizacji), mogącego je wytoczyć na takich samych podstawach jak inne legitymowane strony, nie będąc jednocześnie ograniczonym terminem wskażmy, że:
– Kodeks Rodzinny i Opiekuńczy w stanie sprzed nowelizacji przewidywał możliwość żądania unieważnienia uznania dziecka:
– przez mężczyznę, który uznał dziecko w ciągu roku od daty uznania z powodu wady jego oświadczenia woli (art. 80 §1 k.r.o),
– matkę, której zgoda wymagana była dla ważności uznania w terminie jednego roku z powodu wady jej oświadczenia woli (art. 80§2 k.r.o),
– dziecko. w ciągu trzech lat od osiągnięcia przez nie pełnoletności, z tego powodu, że uznający ojcostwo nie jest jego ojcem (art., 81 §1 i 2 k.r.o.)
Powództwo wedle nowych zasad. Legitymacja prokuratora do działania
Należy podkreślić, że wystarczającym jest, by powództwo prokuratora o unieważnienie uznania dziecka było oparte na jednej tylko z wymienionych przesłanek.
Dokonując pewnego uogólnienia należy stwierdzić, że prokurator powinien mieć na uwadze w szczególności występowanie – na gruncie konkretnych spraw – sytuacji, w których:
- Matka i ojciec prezentują dwie wykluczające się wersje, odnoszące się do wiedzy ojca na temat pochodzenia dziecka od ojca.
- Powództwo wytoczono na podstawie wady oświadczenia woli – wówczas w postępowaniu sądowym nie dąży się do ustalenia zgodności oświadczenia o uznaniu ojcostwa ze stanem rzeczywistym.
- Uwzględnienia wymaga orzecznictwo Sądu Najwyższego – mężczyzna, który uznał dziecko nie może żądać unieważnienia uznania z powodu błędu – na tej podstawie – że ujawnione w późniejszym czasie cechy krwi wykluczają możliwość ojcostwa mężczyzny (np. Uchwała SN z 6.10.1969 r., sygn. III CZP 25/69; Wyrok SN z 10.11.1998, sygn. III CKN 844/98).
- Termin do żądania unieważnienia uznania dziecka z powodu błędu w postaci wady oświadczenia woli upłynął.
- Termin do wniesienia powództwa przez dziecko (na tej podstawie, że uznający nie jest ojcem) jeszcze nie nadszedł.
- Należy mieć nadto na uwadze cel wytoczenia powództwa prokuratora (wnioskując na podstawie uzasadnienia projektu Ustawy Kodeks Rodzinny i Opiekuńczy), celem takiego powództwa jest doprowadzenie do ustalenia stanu cywilnego zgodnego z „prawdą genetyczną” – ze szczególnym uwzględnieniem sytuacji, w której nie mogą zrobić tego zainteresowani. Tak więc, podstawą dla wytoczenia powództwa przez prokuratora na podstawie art. 86 k.r.o., jest wykazanie, że mężczyzna który uznał dziecko nie jest jego ojcem – (por. Wyrok SN z 18.08.1999 r., sygn. II CKN 321/99).
Omawiając kwestie praktyczne wyłaniające się w związku z wytoczeniem przez prokuratora powództwa w trybie art. 86 k.r.o., można wskazać w szczególności na inne podstawy powództwa – tj. 81 §1 k.r.o. (żądanie przez dziecko ustalenia bezskuteczności uznania), a nie z art. 80 §1 k.r.o. (sytuacja, gdy oświadczenie ojca o uznaniu dziecka zawierało wadę oświadczenia woli) à w tej kwestii prokurator w pierwszej kolejności zmierza do ustalenia dzięki przeprowadzonym poprawnie badaniom DNA – kwestii, czy domniemany ojciec faktycznie nim jest.
Równie istotną kwestią podlegającą badaniu przez prokuratora jest ta związana ze zbieżnością wytoczenia powództwa z interesem małoletniego à należy w tym względzie wyraźnie zaznaczyć, że interes uznającego ojcostwo ma tutaj znaczenie drugorzędne – jeśli nie skorzystał on z przysługującego mu uprawnienia opisanego w art. 80 §1 k.r.o.
W sprawie może być bowiem tak, że małoletni nie wie o fakcie kwestionowania przez ojca jego ojcostwa, czy też że ubiega się on o unieważnienie uznania ojcostwa.
Istotne znaczenie mają tutaj więzy rodzinne łączące osobę kwestionującą swoje ojcostwo i dziecko – z jednej strony – z drugiej zaś dziecko i ojca biologicznego. W sprawie należy uwzględnić również pogląd małoletniego oraz to czy małoletni mógł w ogóle zająć własne stanowisko w sprawie.
Z czego wynika przekonanie prokuratora o zasadności powództwa?
Wskażmy, że w praktyce tzw. badań aktowych, prokurator uznaje wytoczenie powództwa za uzasadnione, gdy ojciec biologiczny przyznaje swoje ojcostwo w stosunku do dziecka i deklaruje chęć uznania go po zaprzeczeniu ojcostwa męża matki, a matka dysponuje dowodami, które umożliwiają wytoczenie powództwa o ustalenie ojcostwa przez ojca biologicznego i wyraża on chęć uregulowania sytuacji prawnej dziecka zgodnie ze stanem faktycznym.
W kwestii uznania badań DNA
Rozwijając sygnalizowaną na wstępie, a wyłaniającą się często w toku postępowania kwestią jest posiadanie przez stronę przeprowadzonych bez wiedzy i zgody drugiego z rodziców wyników badań DNA dziecka, rozwijając tą problematykę należy przede wszystkim wskazać, że:
dla wykonania badań DNA potrzebna jest zgoda osób, od których ma nastąpić pobranie próbki do badań – tj. domniemany ojciec oraz osoba małoletnia (jeżeli ukończyła 13 rok życia) oraz przedstawiciel ustawowy małoletniego (por. Wyrok SN z 22.02.2008 r., sygn. V CSK 432/07) a gdy mamy do czynienia z brakiem zgody na pobranie próbek do badań (przez jedną z wyżej wymienionych osób) – powoduje to, że badanie DNA nie może być przeprowadzone na zlecenie prokuratora.
By wynik testu DNA wykazujący prawdę o biologicznym pochodzeniu dziecka mógł w ogóle zafunkcjonować w toku postępowania, dowód taki musi zostać wpuszczony do postępowania zgodnie z regułami postępowania.
W opisanej w artykule sytuacji, to posiadający legitymację prokurator dąży do wykazania odpowiednim do tego dowodem „prawdy genetycznej” o pochodzeniu dziecka; opcjonalnie Sąd orzekający zgodnie z potrzebą dopuszcza i przeprowadza dowód z badań DNA.
W sprawie może zdarzyć się i tak, że nie zafunkcjonuje w niej wartościowy materiał biologiczny pozwalający na wyciągnięcie na jego podstawie jednoznacznych wniosków, a sama postawa osób mogących dostarczyć wartościowego materiału (przez ich kategoryczną odmowę poddania się badaniu) nie usunie niedających się usunąć wątpliwości Sądu.
Efektem tego będzie więc oddalenie powództwa i fiasko starań wnioskującego przynajmniej na poziomie pierwszej instancji.
Odmowne załatwienie wniosku osoby zainteresowanej
Dokonując podsumowania należy podkreślić, że o odmownym załatwieniu wniosku osoby zainteresowanej wystąpieniem przez prokuratora z powództwem o unieważnienie uznania ojcostwa jest autonomiczność decyzji prokuratora – wzgląd na dobro dziecka – przykładowo uznane dziecko dotychczas uważało wnioskującego za swojego ojca, a ewentualna zmiana nazwiska przez dziecko wiązałaby się dla niego z poczuciem wstydu.
Wytoczenie powództwa przez prokuratora nie może godzić więc przykładowo w poczucie bezpieczeństwa dziecka, istniejące przez wiele lat więzi emocjonalne i pewność pochodzenia dziecka od rodziców.
Wyraźnie jednak zaznaczmy, że zasadność wystąpienia przez prokuratora z omawianym powództwem jest w każdej sprawie (na tle konkretnego przypadku) badana przez Sąd – właśnie ze względu na konieczność realizacji zasady dobra dziecka/ ochrony interesu społecznego.
(por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 grudnia 2019 roku, V CSK 471/18)
