Kontynuując tematykę zarządu majątkiem wspólnym małżonków przedstawimy w szczegółach kwestię uzyskania (ustanowienia) rozdzielności majątkowej z datą wsteczną. Jest to kolejne rozwiązanie przewidziane przez kodeks rodzinny i opiekuńczy mające zapewnić stabilizację ekonomiczną rodzinie, co zyskuje na znaczeniu szczególnie wtedy, gdy jeden z małżonków podejmuje ryzykowne działania zagrażające majątkowi wspólnemu.
Ustanowienie rozdzielności majątkowej z datą wsteczną a rozwód
Czy orzeczenie przez Sąd rozwodu lub będąca w toku sprawa rozwodowa uniemożliwiają wytoczenie odrębnego powództwa o ustanowienie rozdzielności majątkowej z datą wsteczną?
Oczywiście nie. Jednakże orzeczenie przez Sąd rozdzielności majątkowej z datą wsteczną wymaga wytoczenia odrębnego powództwa.
Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego orzeczenie o ustanowieniu rozdzielności majątkowej z dniem wcześniejszym niż dzień uprawomocnienia się wyroku rozwiązującego małżeństwo przez rozwód lub unieważniającego małżeństwo jest dopuszczalne, jeżeli:
– powództwo o ustanowienie rozdzielności majątkowej zostało wytoczone przed dniem uprawomocnienia się wymienionych orzeczeń
(tak uchwała Sądu Najwyższego z dnia 10 lutego 1982 r., III CZP 62/81, OSNCP 1082, Nr 7, poz. 99; z dnia 5 listopada 1993 r., III CZP 151/93, nie publikowana; z dnia 14 kwietnia 1994 r., III CZP 44/94, OSNCP 1994, Nr 10, poz. 190).
Charakter prawny orzeczenia ustanawiającego rozdzielność majątkową z datą wsteczną
Wyrok zapadający w procesie o ustanowienie rozdzielności majątkowej ma charakter konstytutywny (prawotwórczy), i od daty uprawomocnienia się jest skuteczny erga omnes (wobec wszystkich). Natomiast rozdzielność majątkowa powstaje od daty określonej w wyroku a data rozdzielności majątkowej musi odnosić się do daty zaistnienia „ważnych powodów” uzasadniających jej powstanie.
Ustanowienie rozdzielności majątkowej z datą wsteczną z „ważnych powodów”
Możliwość ustanowienia przez Sąd rozdzielności majątkowej z datą wsteczną – szczególnie w sytuacji, gdy małżonkowie żyją w rozłączeniu – istnieje, gdy w konkretnej sprawie zaistnieją tak zwane „ważne powody”. Czym one są?
Pojęcie „ważnych powodów” stanowi tak zwaną klauzulę generalną. Sposób jego rozumienia kształtują zatem nauka prawa i orzecznictwo.
Przez ważne powody rozumie się najogólniej takie okoliczności, które sprawiają, że w konkretnej sytuacji faktycznej wspólność majątkowa nie służy dobru drugiego z małżonków oraz dobru założonej przez małżonków rodziny, a nawet prowadzi do sytuacji sprzecznej z zasadami prawa rodzinnego
(por. J. S. Piątowski, Stosunki majątkowe między małżonkami, Warszawa 1955, s. 140; J. Winiarz, Małżeńskie stosunki majątkowe, Warszawa 1967, s. 81; L. Stecki, Ustanie ustawowej wspólności majątkowej małżeńskiej, Poznań 1968, s. 12).
Ważnych powodów nie stanowią jedynie okoliczności natury majątkowej, jak np. trwonienie przez jednego z małżonków zarobków stanowiących ich wspólny dorobek, powodowanie uszczerbku w majątku wspólnym itp., ale również takie okoliczności, które stwarzają sytuację, w której wykonywanie zarządu przez każdego z małżonków ich wspólnym majątkiem jest niemożliwe lub znacznie utrudnione(por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 listopada 1972 r., III CRN 250/72, OSN 1973, Nr 6, poz. 113).
Kolejnym ważnym powodem uzasadniającym ustanowienie rozdzielności majątkowej małżeńskiej na żądanie jednego z małżonków jest sytuacja, gdy drugi z nich wskutek zaniedbywania obowiązków względem rodziny lub ulegania nałogom nie przyczynia się do powstania majątku wspólnego albo majątek ten marnotrawi. Nie można jednak uznać za ważne powody okoliczności niezawinionych przez małżonka bądź też niezależnych od jego woli, w szczególności długotrwałej choroby(zob. J. S. P., Stosunki majątkowe, s. 141).
Ważnym powodem uzasadniającymi ustanowienie rozdzielności majątkowej może być również stan separacji małżonków, ale pod warunkiem, że nie ma on charakteru przejściowego, lecz stanowi skutek trwałego rozkładu pożycia małżonków. Oznacza to, że nie każda postać (przejaw) separacji faktycznej małżonków jest ważnym powodem, ale tylko taka, która zarazem uniemożliwia im lub znacznie utrudnia współdziałanie w zarządzie ich majątkiem wspólnym, a także która w konkretnych okolicznościach faktycznych wywołuje stan pociągający za sobą naruszenie lub poważne zagrożenie interesu majątkowego jednego z małżonków i z reguły także dobra rodziny. Sytuacja taka stwarza bowiem z reguły zagrożenie interesów majątkowych jednego lub nawet obojga małżonków
(por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 maja 2003 r., II CKN 78/01, Legalis nr 61220, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 stycznia 2000 r., II CKN 1070/98, Prok. i Pr. 2000, Nr 4, poz. 30, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 maja 1997 r., III CKN 51/97, OSN 1997, Nr 12, poz. 194, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 czerwca 2000 r., III CK 126/03).
Jak przebiega proces orzekania o ustanowieniu rozdzielności majątkowej z datą wsteczną i kogo obciąża ciężar dowodu?
Orzekając o ustanowieniu rozdzielności majątkowej z datą wsteczną Sąd rozważa interes rodziny; obojga małżonków, jak również interesy wierzycieli, ponieważ orzeczenie o rozdzielności majątkowej nie może godzić w ich interesy.
Co istotne, zniesienie wspólności majątkowej z datą wsteczną może nastąpić tylko w sytuacji, gdy omawiane już, ważne powody” istniały już we wcześniejszej dacie.
Co również warte podkreślenia, ciężar wykazania ważnych powodów uzasadniających sądowe ustanowienie rozdzielności majątkowej małżeńskiej, spoczywa na stronie powodowej.
Omawiając to zagadnienie nie uciekniemy od kwestii szczegółowych – takich warunków konkretnych spraw – które nie uzasadniają orzeczenia przez Sąd rozdzielności majątkowej z datą wsteczną.
Sytuacją typową, w której pojawia się rozważana kwestia możliwości ustanowienia rozdzielności majątkowej z datą wsteczną, jest opuszczenie przez jednego z małżonków wspólnie zajmowanego lokalu (gospodarstwa domowego).
Do ustanowienia przez Sąd rozdzielności majątkowej z datą wsteczną samo opuszczenie wspólnie zajmowanego lokalu przez jednego z małżonków nie jest jeszcze wystarczające.
W procesie strona dochodząca ustanowienia rozdzielności majątkowej z datą wsteczną musi wykazać, że w realiach konkretnej sprawy strona ta pozbawiona jest możliwości zarządu majątkiem wspólnym małżonków; fakt zaciągania przez pozwanego zobowiązań finansowych; dokonywania rozporządzeń wspólnym majątkiem małżonków; trwonienie składników majątku wspólnego.
Przygotowanie do procesu
Na potrzeby procesu należy zgromadzić i przedstawić Sądowi materiał dowodowy, z którego będą wynikały:
– trudności; niemożność prowadzenia przez powoda zarządu majątkiem wspólnym małżonków;
– fakt zaciągania dodatkowych zobowiązań finansowych przez pozwanego bez wiedzy i zgody powoda.
Zauważmy to, co wielokrotnie podkreśla się w orzecznictwie polskich Sądów, że samo powstanie u powoda (żyjącego w separacji lub tzw. separacji faktycznej) obawy zaciągania zobowiązań finansowych zagrażających składnikom majątku wspólnego nie wystarczy do ustanowienia wspólności majątkowej, zwłaszcza z datą wsteczną
(por. wyrok Sądu Okręgowego w Łomży z dnia 1 lutego 2017 r., I Ca 423/16, Legalis 1576671).
(źródła/na podstawie: Wyrok Sądu Rejonowego w Człuchowie z dnia 5 listopada 2018 r., sygn. akt III RC 226/17; Wyrok Sądu Okręgowego w Suwałkach z dnia 21 grudnia 2018 r., sygn. akt I Ca 471/18)
